Category Archives: Նախաշավիղ

Նախաշավիղ-2002(1-համար) 27-28(4 պարբերություն)

Ռուս ականավոր ռեժիսոր Կ. Սաանիսլավսկին «Դերասանի աշխատանքն իր վրա» գրքում նշում է.

«Երեխան խաղում է անմիջականորեն և լավ գիտե, թե ինչն է ճիշտ, ինչը’սուտ»:Երեխան իմանալով հանդերձ, որ դա խաղ է և ոչ իրականություն,խաղում է շատ նվիրված և անկեղծ: Սաանիսլավսկին կոչ էր անում դերասաններին’երեխաներից «խաղալ» սովորել:

Խաղի գործունեությունը

Խաղը գործունեություն է, ուր հաղթահարվում են երեխայի անմիջական հույզերը, ցանկությունները: Եվ նա սովորում է գործել ոչ թե վայրկենական հույզերի
կամ ցանկությունների ազդեցությամբ, այլ առաջիկա գործունեության իրադրության թելադրանքով: Ահա ինչու խաղը նոր պահանջմունքների դպրոց է: Այստեղ երեխան
հույզերի միջոցով կանխազգում է ապագայում հասարակական արժեք և գնահատում ունեցող լուրջ գործունեության ուրախությունը:Այդ իսկ ձևով խաղը երեխաներին նախապատրաստում է դպրոցական ուսուցմանը, նպաստում անհրաժեշտ դիրքորոշման ձևավորմանը, օգնում կատարելու կամավոր ստանձնած պարտականությունները և ենթարկվելու կանոններին:

Խաղը կարող է ծառայել երեխաների դաստիարակության և զարգացման բարդ խնդրի իրագործմանը միայն այն դեպքում, երբ այն ներառվում է կազմակերպվող և կառավարվող մանկավարժական գործընթացի մեջ:

Սակայն խաղի մանկավարժական ղեկավարումը էականորեն տարբերվում է պարապմունքների ընթացքում դաստիարակին վերապահվող դերից: Այստեղ վերջինս օժանդակ բնույթ է ստանում, ուստի և պետք է դրսևորվի առավել նուրբ և գիտակցված ձևով:Ստեղծագործական խաղերի առավել արդյունավետ ղեկավարման կարևորագույն պայմաններից են’ երեխաների կողմից վստահության նվաճումը, սերտ
շփումների ապահովումը և խաղընկերոջ դերի ստանձնումը:

Խաղային իր դերի միջոցով դաստիարակը ներազդում է խաղի բովանդակության զարգացմանը, օգնում բոլոր, հատկապես ամաչկոտ, անվստահ երեխաներին’խաղի մեջ ընդգրկվելու,իրենց ուժերի նկատմամբ հավատ և վստահություն ներշնչում:

Միևնույն ժամանակ դաստիարակի մասնակցությունը խաղին թույլ է տալիս որոշակիորեն զսպել չափից դուրս եռանդուն, ուրիշներին ճնշող, միշտ իրենց ցանկությունները պարտադրող երեխաներին:

Ստեղծագործական խաղերի առավել արդյունավետ ղեկավարման կարևորագույն պայմաններից են’ երեխաների կողմից վստահության նվաճումը, սերտ շփումների ապահովումը և խաղընկերոջ դերի ստանձնումը:Խաղային իր դերի միջոցով դաստիարակը ներազդում է խաղի բովանդակության զարգացմանը, օգնում բոլոր, հատկապես ամաչկոտ, անվստահ երեխաներին’խաղի մեջ ընդգրկվելու,իրենց ուժերի նկատմամբ հավատ և վստահություն ներշնչում: Միևնույն ժամանակ դաստիարակի մասնակցությունը խաղին թույլ է տալիս որոշակիորեն զսպել չափից դուրս եռանդուն, ուրիշներին ճնշող, միշտ իրենց ցանկությունները պարտագրող երեխաներին:Ցանկացած տարիքի երեխա որևէ գործի մեջ ընդգրկվելու, որևէ բան հետազոտելու իր ընտրությունը կատարելու կամ սկսած գործով հետևողականորեն զբաղվելու համար չընդմիջվող ժամանակի կարիք ունի: Մեծահասակի դերն այն է,որ հետաքրքիր, խթանող զբաղմունքների դաշտ նախապատրաստի և ընտրած գործն սկսելու առաջին պահը հնարավորինս դյուրին դարձնի:

Դրական արդյունքի հասնելու համար մեծահասակները պետք է ընտրեն համապատասխան ճիշտ գործելակերպի եղանակներ.

• Երեխայի միայնակ կամ համատեղ խաղի նկատմամբ հարգալից վերաբերմունքի ցուցաբերում:
• Երեխաներին’ միայնակ կամ կողք ֊կողքի խաղալու համար նույնատիպ խաղալիքների տրամադրում: Ավելի ճիշտ է ունենալ սիրված խաղալիքից մի քանի հատ, քան տարբեր խաղալիքների եզակի նմուշներ:
• Անհրաժեշտ է, որ մեծահասակները մասնակցեն տիկնիկներով և տարբեր պարագաներով ու պիտույքներով խաղերին: Այդ ընթացքում նրանք երևակայական վարք են մշակելու: Օրինակ’ երևակայական երեկույթի ժամանակ մեծահասակը կարող է խմել երևակայական թեյը և հրճվել դրա համով:

•Մեծահասակները երեխաներին պետք է օգնեն խաղի ընթացքում, նրանց ավելի երկար պահեն հետաքրքրասիրության մթնոլորտում, այսինքն հրապուրեն որևէ առարկայով, զբաղմունքով, կամ հուշեն հետաքրքիր սյուժեներ:
•Մեծահասակները նախապատրաստելու են այնպիսի միջավայր, ուր հնարավոր լինեն կանխատեսումներ ու կրկնություններ, իսկ իրա­դարձությունները զարգանան այնպես, ինչպես կանխատեսվել են:
•Երեխաներն ամեն օր դրսում խաղալու և հետազոտական պարապմունքների հնարավորություն պետք է ունենան: Նրանք խաղալու են ջրով և ավազով:

•Նրանք մշտապես իրենց փոքրիկ մկանները խաղի մեջ մարզելու,գլուխկոտրուկներ լուծելու, նկարելու, կարտելու և համանման գործողություններ կատարելու հնարավորություն պետք է ունենան:
Խաղալիքներն անհրաժեշտ է տեղավորել բաց դարակներում, որ երեխաները ցանկության դեպքում կարողանան դրանք ինքնուրույնաբար վերցնել: 

•Երեխաներին տրվելու են հաաղորդակցական հմտությունների զարգացման բավականա չափ հնարավորություններ’ համագործակցելու, միմյանց օգնելու, կողմերի մասնակցությամբ միջանձնային խնդիրներ լուծելու նպատակով:

• Մեծահասակները պետք է նպաստեն դրական հաղորդակցական հմտությունների արմատավորմանը, երեխաների համար առավելբարենպաստ մթնոլորտի ձևավորմանը:

Նախաշավիղ-2002(1-համար)26 էջ

(26 էջ 3-րդ պարբերություն)

Մանկական խաղերի մեծամասնությունը բնորոշվում է ուրախ, աշխույժ բովանդակությամբ: Դրանք բոլորն էլ ավարտվում են լավատեսորեն’ «բժիշկը միշտբուժում է հիվանդներին», «ճաշը միշտ եփվում է»:Խաղի ժամանակ գլխավոր դերը կատարում է երեխան: Տիկնիկը հարկավոր է,որ նա իրեն ավելի լավ զգա մոր դերում: Այս խաղերում երեխան ինքը չի գործում,այլ ստիպում է, որ գործեն խաղալիքները: Դա նրանից պահանջում է իր վարքագիծը կանոնավորելու ունակություն, գործողությունների և խոսքի կշռադատում:Ընդօրինակելով սիրելի հերոսին’երեխան սկզբնապես վերարտադրում է նրա արտաքին, իսկ հետո’ ներքին, բարոյական հատկությունները: Նա իրեն միաձուլում է
սիրելի կերպարին, ապրում նրա զգացմունքներով:Գիտակցության մեջ ազնիվ
ձգտումների, զգացմունքները  և դրանք իրապես ձևավորվեն հենց իր’երեխայի մեջ:

Խաղի հոգեբանական հատկությունը՝

Խաղի հիմնական հոգեբանական հատկություններից մեկն այն է, որ շոշափվում են երեխայի անձնավորության բոլոր որակները, նրա մեջ աշխուժորեն աշխատում է միտքը, հարստանում են հույզերը, պահանջվում են հատուկ գործունեություն և կամային ջանքեր:

Խաղի սյուժեն՝

Երեխային խաղի է դրդում ընդօրինակման հակումը: Իսկ սյուժեն նրանք ընտրում են իրական կյանքից, մարդկային փոխհարաբերություններից: Եվ որքան
իրականության ոլորտը լայն է, այնքան երեխաների խաղի սյուժեն դառնում է բազմաբովանդակ: Նույն սյուժեով կարող են խաղալ տարբեր տարիքի երեխաներ:Սակայն խաղերն այդ դեպքում տարբերվում են սյուժեի հարստությամբ և
բազմազանությամբ: «Տուն-տուն»-ը ամենատարածված խաղերից է: Այդ պատճառով էլ այն առաջարկվեց խաղալ երկու խումբ երեխաների (առաջին խումբը’3-4
տարեկան, երկրորդը’6-7տարեկան):

Փոքրիկները խաղի հենց սկզբից սկսեցին տիկնիկներին, գդալներով կերակրել ափսեների մեջ լցրած «ճաշով»:

Նրանց համար կարևոր էր «երեխային»’ տիկնիկին կերակրելու պահը:Իսկ մեծերի խաղի բովանդակությունը բավականին հարստացավ․

<<Մայրիկը>> նախ <<ճաշ>> պատրաստեց,ինչպես պահանջվում էր,նոր միայն կերակրեց տիկնիկին։Այնուհետև արագ կարգի բերեց սենյակը,հագցրեց <<փոքրիկին>> և տարավ մանկապարտեզ։ 

Ընթացքում պահպանվում էր նաև կուլտուրական վարքի կանոնները։

 

Նախաշավիղ-2002(1-համար) 25-26 էջ

Երեխաների ֆիզիկական ու հոգեկան զարգացման առումով բացառիկ նշանակություն ունի նախադպրոցական տարիքը: Այն աչքի է ընկնում աշխարհն ընկալելու բազմաթիվ բացահայտումներով: Դրանք պայմանավորված են երեխաների
գործունեության նոր տեսակի առաջացմամբ և բուռն ընթացքով: Ի հայտ են գալիս երեխաների աշխատանքային,ուսումնական և հատկապես խաղային արդյունավետ գործունեության տարբեր ձևեր:Գործունեության խաղային ձևը ներգործության մյուս տիպերից էականորեն տարբերվում է. դրանով ստեղծվում է այնպիսի իրավիճակ, երբ երեխաները կանգնում են
այս կամ այն անելիքն անձամբ ընտրելու և կատարելու անհրաժեշտության առջև:

Խաղի կարևորությունը երեխայի կյանքում՝

Խաղը երեխայի մտավոր զարգացման առաջնահերթ միջոցներից է: Այն երեխային մղում է անցնելու զարգացման մի աստիճանից մյուսը,այսինքն’ նորածնի
զգայական ընկալումներից դեպի նախադպրոցականի մինչգործնական և ապա տարրական դպրոցի երեխային հատուկ գործնական մտածողության: Խաղը նպաստում է ճանաչողական ունակությունների զարգացմանը: Այն միաժամանակ
ֆիզիկական, զգացմունքային և սոցիալական որակների ձևավորման կարևորագույն գործոն է: Ահա ինչու երեխայի նախաձեռնած երևակայակենարոն խաղը
պետք է ընթանա ուսուցչի աջակցությամբ, որը վերածվելու է զարգացմանը համապատասխանող գործելակերպի: Խաղն իրենից ներկայացնում է իրական գործունեություն: Երևակայականն այն իրադրությունն է, որն ստեղծվում է խաղի ժամանակ (նստած են վագոնի մեջ, բայց վագոն չկա): Խաղի ընթացքում է ձևավորվում սիմվոլային (նշանային) գործառույթը (իրական առարկաների փոխարինումը
խորհրդանիշերով): Օրինակ, որպես ձի երեխան օգտագործում է փայտաձողը,որպես ջերմաչափ’ գդալը, որպես գնացք՜խորանարդիկը: Եվ գլխավորն այն է, որ
արտաքին իրական փոխարինողների օգտագործմամբ կատարվում են ներքին փոխարինումներ: Այդ երևույթն էլ վերափոխում է երեխաների հոգեկան բոլոր
գործընթացները, թույլ տափս մտովի պատկերացնել առարկաները: Այսպես, խմբասենյակում խաղալիս նա մի քանի րոպե ում «թռչում է տիեզերք և վերադառնում»,
«վիրահատում է ծանր հիվանդին», «հաղթահարում ծովի հսկա ափքները»:Խաղի կարևոր նշանակությունն այն է, որ երեխան հանդես է գափս ա յլ մարդու
դերակատարմանը, և աշխարհին նայում կարծես թե մեծահասակի տեսանկյունից:
Երեխան իր շրջապատի երևույթները տեղափոխում է խաղային իրավիճակ:

Խաղի ազդեցությունը երեխայի կըանքում՝

Խաղը կարող է երեխաների մեջ ձևավորվում է ինքնուրույնություն դրսևորելու լայն հնարավորություն: Պայմաններ են ստեղծվում, որ նրանք իրենց
զգան ավելի հասուն: Այս դեպքում նրանք մեծերին նայում են ոչ թե որպես իրենց հովանավորողների, ա յլ մարդկանց, որոնց հետ կարելի է համագործակցել:
Շրջապատի նկատմամբ իր կոնկրետ պարտականությունները երեխան հարմարեցնում է ստանձնած դերակատարման հերոսի պարտականություններին: Օրինակ, գնորդի դեր ստանձնած երեխան երբեք վաճառակետից չի հեռանա’ առանց
դրամ մուծելու: Հենց այդ պարտականությունները կատարելիս է, որ նա խաղընկերների վրա ազդելու իրավունք է նվաճում: Խաղի մեջ են առաջին անգամ ձևավորվում
երեխաների’ դեռևս չգիտակցված նախնական պարտականություններն ու իրավունքները: